by Kayaç Çeşitleri
Birden çok mineralin birleşmesinden meydana gelen büyük kayalara kayaç denir. Kayaçların birbirinden farklı özellikler taşımasının nedeni kayaçların yapısındaki minerallerin farklı olması ve oluşmasında meydana gelen aşamaların farklı olmasıdır.
Kayaçları inceleyen bilim dalına petroloji denir. Kayaçlar oluşum özellikleri bakımından üçe ayrılır.
* Püskürük Kayaçlar
* Tortul Kayaçlar
* Başkalaşım (Metaformik) Kayaçlar
a-) Püskürük Kayaçlar: Pirosfer’in yani ateş kürenin yapısında bulunan erimiş haldeki magmanın yeryüzüne aniden çıkarak veya yer kabuğu içinde yavaş yavaş soğuyarak katılaşması sonucu oluşur. Bu kayaçlara magmatid kayaçlar da denir.
* Yer kabuğunda en fazla görülen kayaçlardır.
* Yer kabuğunun %65’ini oluşturur.
* Genelde kristal haldedir.
* Canlı kalıntısı bulunmaz.
* Bazalt , andezit, trakit, sünger, granit ve obsidiyen püskürük kayaç çeşitleridir.
b-) Tortul Kayaçlar: Püskürük kayaçlar ile çeşitli kayaç çeşitlerinin sıcaklık değişimi, rüzgar, ve su gibi çevresel faktörler sayesinde aşınması, çökelmesi vb. gibi nedenlerle oluşan kayaçlara denir. Bu kayaçlara sedimanter kayaçlarda denir.
* Yere yüzeyinin %75 ‘ tortul kayaçlardan oluşur.
* Oluşumu uzun yıllar sürer.
* Bu kayaçların içerisinde bol mineral ve fosil bulunur.
* Tortul kayaçlar diğer kayaçların parçalanıp dağılmasıyla oluştuğu için belirli bir kristal şekilleri yoktur. Bu kayaçlar tabakalı ve gözeneklidir.
* Magmatik kayaçlara göre daha yumuşak ve dağılabilir.
Tortul kayaçlar oluşum şekillerine göre; mekanik, kimyasal, ve organik kayaçlar olmak üzere üç kısma ayrılır.
1-) Mekanik Kayaçlar: Sıcaklık, rüzgar ve su gibi dış etkenlerin kayaçları parçalayıp sürükleyerek biriktirmesi sonucu oluşan tortul kayaçlara denir. Çakıl, kil, kum vb.
Kayacın içerisinde daha çok kil bulunuyorsa Kiltaşı, kum bulunuyorsa Kum taşı, çakıl bulunuyorsa Çakıl taşı (konglomera) meydana gelir. Eğer çimento ile bağlanan çakıllar köşeli ise Breş, yuvarlak ise Puding ismini alır.
2-) Kimyasal Kayaçlar: Kayaçları oluşturan minerallerdeki kimyasal maddelerin çökelmesi sonucu oluşan tortul kayaçlara denir. Sakıt, dikit, traverten, jips vb.
* Kimyasal süreçler sonucunda çökelme ile oluşurlar. Sertlikleri azdır. Bu nedenle aşınmaya karşı dayanıksızdır.
* Kalker (Kireçtaşı), Jips (Alçıtaşı), ve Kaya tuzu gibi kolay eriyebilen kayaçların yaygın olduğu alanlara Karstik alanlar denir. Akdeniz Bölgesi karstik arazinin en yaygın olduğu yerdir.
3-) Organik Tortul Kayaçlar: Sünger, alg, mercan veya diğer canlı atıklarının birikip çökelmesi sonucu oluşan kayaç çeşididir. Tebeşir, kireç taşı, alçı taşı, petrol, kömür vb.
c-) Başkalaşım (Metamorfik) Kayaçlar: Tortul ve püskürük kayaçların yüksek basınç, sıcaklık vb. etkilerle kimyasal değişime uğraması sonucu oluşan kayaçlara denir. Mermer, arduvaz, şist, kuvars…
Not: Mermer kalkerin, gnays granitin, kuvars kum taşının başkalaşımı sonucu oluşur.
Kayaç Döngüsü
Doğada bulunan kayaçlar çevresel faktörlerin etkisiyle sürekli bir dönüşüm halindedir.
